Proactieve zorgplanning (ACP)
Proactieve zorgplanning (Advanced Care Planning) is het proces waarbij een patiënt, in gesprek met de zorgverleners, familie en andere belangrijke mensen, beslissingen neemt over zijn/haar toekomstige behandeling en zorg. Door het goed informeren krijgt de patiënt de regie over zijn/haar huidige en toekomstige behandeling en zorg.
Terwijl deze gesprekken vroeger vooral in het teken stonden van het vaststellen van beleid rondom reanimatie, wordt nu bij proactieve zorgplanning steeds meer aandacht geschonken aan levensvragen en behandelvoorkeuren waarbij reanimatie een onderdeel is. Bevindingen en waarden, wensen en behoeften worden genoteerd in het individueel zorgplan, zodat alle betrokkenen goed geïnformeerd zijn.
Proactieve zorgplanning wordt opgevat als een communicatieproces waarin de zorgverlener een belangrijke rol speelt bij bijvoorbeeld het ter sprake brengen van levensvraagstukken bij de patiënt en diens mantelzorger(s). In de beroepscompetentieprofielen van zorgverleners als verzorgende en verpleegkundige staat het ondersteunen van de patiënt in het verwerven of behouden van regie op eigen leven als taak omschreven. De zorgverlener helpt hierin door het opkomen voor patiëntbelangen en het verwoorden van vragen en wensen.
Proactieve zorgplanning stelt mensen in staat om doelen en voorkeuren te formuleren voor toekomstige medische behandelingen en zorg, deze doelen en voorkeuren te bespreken met familie en zorgverleners, en om eventuele voorkeuren vast te leggen en indien nodig te herzien (Rietjens, et al., 2018).
In tegenstelling tot de gebruikelijke zorgplanning gaat het bij proactieve zorgplanning ook om beslissingen die genomen moeten worden in de toekomst, wanneer de patiënt wilsonbekwaam is door bijvoorbeeld dementie, of wensen om een andere reden niet meer kan uiten. In dit kader kan proactieve zorgplanning ook gaan over het opstellen van wilsverklaringen zoals een wilsverklaring tot niet-reanimeren of een verklaring over behandelbeperking.
De zorgverlener kan proactieve zorgplanning starten door met de patiënt het gesprek aan te gaan. Belangrijke vragen (geen ‘arts-vragen’) hierin kunnen zijn: waar hoopt u op?, waar bent u bang voor?, wat is voor u en uw naaste belangrijk?, wat heeft u tot nu toe ervaren bij ziekte? En wat wilt u afspreken? Hierin is naast het concreet zijn in de vraagstelling en het verhelderen van het antwoord, ook van belang dat de ander eventuele uitleg van behandeling begrepen heeft. Vanzelfsprekend kan een gesprek op een later tijdstip vervolgd worden; steeds in overleg met de patiënt en naasten. Afstemming met andere professionals rondom de patiënt en naasten voorkomt tegenstrijdige berichtgeving en herhaling van acties.
Een aantal uitgangspunten bij proactieve zorgplanning zijn:
- Sluit aan bij de waarden, wensen en behoeften van de patiënt en naasten;
- Ga regelmatig in gesprek met de patiënt en naasten over passende behandeling en zorg;
- Werk interprofessioneel samen waarbij rekening gehouden wordt met zowel de fysieke aspecten, als de psychische, sociale en spirituele aspecten (multidimensionale benadering);
- Zorg ervoor dat gezamenlijke besluiten beschikbaar zijn voor alle betrokkenen in het interprofessionele team. Dit ook met het oog op mogelijke toekomstige wilsonbekwaamheid.